Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Rys historyczny nadleśnictwa

Lasy Janowskie obejmują środkową część Puszczy Solskiej, stanowiącą jeden z najbardziej rozległych i zwartych kompleksów leśnych w Polsce. Zachowaniu tak wielkiego obszaru leśnego sprzyjały czynniki przyrodnicze i gospodarcze. Z czynników przyrodniczych decydujące znaczenie miały ubogie i średnio żyzne siedliska, często podmokłe, co czyniło te tereny mało przydatnymi dla osadnictwa i rolnictwa, w przeciwieństwie do sąsiadującego z Puszczą Solską Roztocza.

Jakkolwiek ślady bytności człowieka znane są tu  z czasów prehistorycznych, to jednak jeszcze w XVIII w. tworzyła ona zwarty, nieprzebyty kompleks lasów i bagien.

 
   Obrzeża Puszczy zaczęły być zagospodarowane dopiero od XIV w. Początek pierwszym osadom śródleśnym dało wejście znacznej części tych terenów w skład Ordynacji Zamojskiej. Utworzenie Ordynacji w 1589 r. przez Kanclerza Koronnego Jana Zamoyskiego, zatwierdzone w 1590 r. przez Walny Sejm Warszawski, zabezpieczyło niepodzielność ogromnego majątku rodziny Zamoyskich. Jednocześnie miało istotny wpływ na gospodarkę leśną tego obszaru, gdyż lasy stanowiące 2/3 terenów będących w posiadaniu Ordynacji, należały do jednego zamożnego właściciela, co sprzyjało racjonalnemu ich zagospodarowaniu. Ordynacja Zamoyska była w owych czasach największą i najbogatszą jednostka administracyjną, zatrudniającą dobrych fachowców w zakresie gospodarki leśnej nawet z zagranicy.

Aleksander Tarnowski podkreślał w pracy o działalności Kanclerza jego dbałość o należyty stan lasów, podczas, gdy w średnich i drobnych majątkach były one  traktowane jako rezerwa kapitału i wycinane w okresach kryzysu. Według Sokołowskiego (1974) „... gospodarka leśna w dobrach Zamoyskiego była prowadzona dość intensywnie, a jednocześnie celowo i z umiarem, czego nie można powiedzieć o innych magnatach i o ogólne szlachty. Zamiana użytkowania leśnego na rolnicze następowała tylko w przypadku akcji osiedleńczej wewnątrz kompleksu leśnego. Część lasów była oddawana w dzierżawę, jednak dzierżawcy byli szczególnie zobowiązani do dbałości o stan lasów. Chłopi korzystali z lasów wypasając bydło i zbierając „leżaninę" na opał. Drzewa stojące pozyskiwano na podstawie specjalnego zezwolenia tylko na potrzeby budowlane..."
Dozór nad lasami sprawowali zarządcy dóbr lub dzierżawcy. Wykonywali go przy pomocy leśnych i bartników. W 1604r. odnotowano jeden przypadek, gdzie wyznaczony został specjalny dozorca lasów, zwany „sędzią bartniczym", któremu Zamoyski powierzył „Puszczy tamtejszy dozór i od szkód obronienie" (Szunke 1995).
     Do najstarszych form eksploatacji leśnej należało pszczelnictwo i łowiectwo. Pszczelnictwo uprawiane było jako bartnictwo i pasiecznictwo. Bartnictwo prowadzono w lasach, zajmowała się  nim specjalna grupa zawodowa poddanych zwana bartnikami, którzy eksploatowali barcie na własny użytek, składając roczną daninę miodową na rzecz dworu.
         W niewielkim tylko zakresie odbywało się w lasach Ordynacji wypalanie popiołu, czyli tzw. potażu, stanowiące najbardziej rabunkową formę eksploatacji lasu. Dość licznie spotykane były w dobrach ordynackich tartaki, w których wyrabiano sortymenty drewna budulcowego.

          W 1779 r. Andrzej Zamoyski, będący członkiem Komisji Edukacji Narodowej, jako ordynat wprowadził oczynszowanie chłopów, zwalniając ich z pańszczyzny. Decyzja ta  sprzyjała prowadzeniu bardziej racjonalnego rachunku w gospodarce leśnej, gdyż siła robocza przestała być darmowa. W XVIII w. głównemu pełnomocnikowi dóbr ordynackich podlegał naczelnik Wydziału Lasów, któremu z kolei podlegali nadleśniczowie, leśniczowie, szlakowi, nadgajowi i gajowi  (Radziejowski i in. 1986 – mpis). Lasy ordynacji dzieliły się na 15 ujazdów, wśród których był ujazd Janowski. Mimo, iż w ciągu XVII i XVIII w. lesistość terenów Ordynacji spadła o połowę, ubytki powierzchni leśnej w omawianym rejonie były nieznaczne.
   Pod koniec XVIII w. nastąpiło wprowadzenie do polskiej gospodarki leśnej bardziej racjonalnych metod gospodarowania z uwagi na zagrożenie deficytem drewna na potrzeby przemysłu i budownictwa. Gospodarka leśna w Ordynacji Zamoyskiej była jak na owe czasy nowoczesna pod wieloma względami dzięki licznym kontaktom zagranicznym. Sprowadzani byli fachowcy oraz literatura z innych państw.
  Kolejny ordynat – Stanisław Zamoyski, syn Andrzeja sprowadził wykwalifikowanych leśników, geodetów i rzemieślników z Czech, Niemiec  i Anglii.

   Brak jest dokładnych danych odnośnie metod zagospodarowania lasów ordynackich. Najstarsze zapisy pochodzą z pocz. XIX w. Od 1805 r. przeprowadzano pomiary lasów, sporządzano mapy dóbr. W 1808 r. podzielono lasy Ordynacji na 4 klucze, w tym klucz janowski.
   W XIX w. obowiązywała metoda okresowo-powierzchniowo zagospodarowania lasów, polegająca na  opracowaniu dla poszczególnych gospodarstw (ujazdów, obrębów) ramowego planu urządzenia lasu na okres całej kolei rębności (80-120 lat). Obręb dzielono na 4 okręgi (straże) odpowiadające okresom gospodarczym (20-30 lat), te z kolei dzielono na poręby precyzujące plany wyrębu w poszczególnych latach.
   Na przełomie XIX i XX w przeprowadzono dokładny pomiar dóbr ordynackich w oparciu o sieć triangulacyjną oraz instrukcję urządzania lasów rządowych. Podzielono wtedy lasy na oddziały. Stosowane były następujące rodzaje  rębni:
 na siedliskach sosnowych (obecnie) – zręby zupełne z pozostawieniem nasienników w celu spowodowania odnowienia naturalnego; na siedliskach żyźniejszych – zręby częściowe.   Po uzyskaniu niepodległości ustanowione zostały dwa akty prawne regulujące gospodarkę w lasach prywatnych: w 1919r. dekret o organizacji urzędów ochrony lasu oraz w  1927 r. – rozporządzenie Prezydenta R.P. o ochronie lasów nie stanowiących własności państwa.
         Powierzchnia lasów prywatnych była większa niż państwowych; lasy Ordynacji Zamoyskiej w okresie międzywojennym zajmowały ok. 140 tys. ha. Stosowano  w nich metodę kombinowaną urządzania lasu, łączącą metody klas wieku z metodą drzewostanową. Plany cięć użytków rębnych sporządzano na 10 lat dla rębni zupełnej i na 20 lat dla rębni częściowej. Podział powierzchniowy uzupełniano o pododdziały.
  W okresie międzywojennym gospodarka w majątku Zamoyskich zaczęła podupadać, co spowodowało powstanie znacznych zaległości podatkowych
i niewypłacalność właścicieli. Dla wyrównania tych zaległości przekazano na rzecz Skarbu Państwa ok. 9 tys. ha lasów,  znajdujących się w obrębach Ruda i Szklarnia.
   Jak wynika z archiwalnych elaboratów, w 1941 r. sporządzono ostatni plan  15-letni dla b. Nadleśnictwa Lipa. Brak jest danych dotyczących gospodarki leśnej w byłych Nadleśnictwach Modliborzyce i Radomyśl, gdyż znajdowały się one w posiadaniu drobnych właścicieli ziemskich, a Rzeczyca Długa wchodziła w skład dóbr Lubomirskich. Wiadomo, że w drobnych majątkach  gospodarka leśna była prowadzona rabunkowo, a lasy były bardziej zaniedbane. Wynikało to głównie z braku środków na utrzymanie fachowej służby leśnej w małym majątku. Część majątków uległa po obu powstaniach konfiskacie lub były przymusowo wyprzedawane. Władze carskie nadawały je swoim oficerom tworząc tzw. majoraty. Jednym z większych był majorat oficera Uszakowa, ówczesnego właściciela Modliborzyc i przyległych wsi. Uszakow oddawał część terenów  w dzierżawę Żydom, którzy zakładali rentowne w owych warunkach stawy rybackie, istniejące do dziś nad Sanną i w kompleksie leśnym.

Po drugiej wojnie światowej upaństwowiono szereg prywatnych majątków leśnych o powierzchni sięgającej do 2200 ha i utworzono z nich Nadleśnictwo Modliborzyce. Jednak jeszcze dziś daje się zauważyć gorszy stan drzewostanów tego obrębu, co jest następstwem rabunkowej gospodarki drobnych właścicieli prywatnych, prowadzonej mimo nadzoru urzędów ochrony lasu. Istniejące tu drzewostany były zagospodarowane sposobem zrębów zupełnych, gdyż zdecydowanie dominują w tym terenie siedliska ubogie. Stosowano 10-letnie plany urządzania lasu opracowywane dla każdego z majątków. Zręby realizowali z reguły kupcy, którym sprzedano surowiec na pniu.
   W latach 1928-31 w dawnym Nadleśnictwie Kocudza miała miejsce gradacja paprocha cetyńca. Uszkodzone lub częściowo zniszczone zostały drzewostany głównie IV klasy wieku na obszarze ok. 1000 ha, głównie w obecnym obrębie Władysławów, leśnictwie Bukowa. 
    Na terenie dawnego Nadleśnictwa Modliborzyce w 1914 r. w uroczysku Potoczek wybuchł pożar, który objął ok. 600 ha lasów. W d. Nadleśnictwie Rzeczyca Długa w okresie wojennym również często wybuchały pożary spowodowane umyślnymi podpaleniami przez okolicznych chłopów w ramach porachunków z właścicielami lasów.

   Lata po II wojnie światowej charakteryzują się bardzo częstymi zmianami struktury zarządzania tymi lasami. Przez pierwsze lata powojenne obowiązywał podział na Nadleśnictwa Janów Lubelski, Modliborzyce i Lipa należące do OZLP Lublin oraz Rzeczyca Długa – OZLP Przemyśl. W tym czasie Nadleśnictwo Rzeczyca Długa obejmowało swym zasięgiem również lasy położone na południe od rzeki Bukowej, czyli było znacznie większe od późniejszego nadleśnictwa o tej samej nazwie.

                        
   W roku 1973 utworzono Zarząd Lasów Doświadczalnych Instytutu Badawczego Leśnictwa zarządzający wymienionymi wyżej i dalszymi trzema nadleśnictwami. Przy tej okazji lasy Nadleśnictwa Rzeczyca Długa zostały przekazane do OZLP Lublin, jednak bez lasów na południe od Bukowej. Przy tworzeniu lasów doświadczalnych Nadleśnictwo Lipa zostało podzielone na dwie części, z których tylko część weszła w skład tej jednostki. Tę część powiększono o leśnictwo Łysaków przyjęte z Nadleśnictwa Modliborzyce. Kilkanaście oddziałów przekazano do  Nadleśnictwa Rzeczyca Długa. Nadleśnictwo Modliborzyce oprócz radykalnych zmian w podziale  na leśnictwa zostało pomniejszone  o wymienione leśnictwo Łysaków i część leśnictwa Gwizdów na rzecz Nadleśnictwo Ruda.

Do tworzonego Nadleśnictwa Modliborzyce włączono natomiast lasy Leśnictwa Polichna. Nadleśnictwo Janów Lubelski zostało podzielone na dwa nadleśnictwa: Ruda i Szklarnia.
   W roku 1976 przeprowadzono urządzanie lasów doświadczalnych wprowadzając zmianę  numeracji oddziałów aby  uzyskać jednolitą numerację na całej powierzchni. W roku 1980 rozwiązano Zarząd Lasów Doświadczalnych IBL, a administrację tymi lasami  przyjęło Nadleśnictwo Janów Lubelski, dzielące się tym razem na 4 obręby: Władysławów, Janów, Modliborzyce i Lipa. Przy tej zmianie struktury zlikwidowano obręb Rzeczyca Długa, rozdzielając go między obręby Lipa i Modliborzyce. W roku 1984 w miejsce Nadleśnictwa Janów Lubelski powołano Partyzancki Park Pamięci Narodowej, który powstał jako jednostka przestrzenna i gospodarcza w miejsce byłego Nadleśnictwa Janów Lubelski.
   W 1990 r. na podstawie Decyzji Nr 8 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn. 20.07.1990 w miejsce Partyzanckiego Parku Pamięci Narodowej ponownie powołano Nadleśnictwo Janów Lubelski. W 1994 roku Nadleśnictwo Janów jest Leśnym Kompleksem Promocyjnym, jednym z 25 w kraju.